ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ

Νεραϊδογεννημένες Μικρασιάτισσες

Τρεις γενιές γυναικών με μεταφυσικά χαρίσματα καθοδηγούν «Το παραμύθι των ψυχών» της Βούλας Μάστορη, ένα αλληγορικό μυθιστόρημα που κρύβει έναν αιώνα Ιστορίας

«Η Αρτεμη έπιασε παιδί όταν είχε πια απελπιστεί πως θα γινόταν ποτέ μητέρα. Και τους πόνους της γέννας, όταν ήρθαν, τους δέχτηκε σαν ένα δίκαιο αντίτιμο του δώρου που της χάριζε ο θεός. Και το μωρό που έβγαλε από τα σπλάχνα της ήταν πανέμορφο - τόσο που η μαμή φοβήθηκε πως ήταν απ’ αυτά τα εφήμερα αγγελόμορφα νεογέννητα που δεν έχουν προλάβει να χάσουν τελείως την ουράνια υπόστασή τους και προτιμούν στο τέλος να εγκαταλείψουν τη σάρκινη περιβολή τους»...

Ημερολόγιο

«Παιδί» της συγγραφέως είναι «Το παραμύθι των ψυχών» τελικά. Μεταφορικά και κυριολεκτικά, ρεαλιστικά και αλληγορικά η ιστορία της. Αλλά και η Ιστορία. Με όλες εκείνες τις αρχετυπικές αλήθειες των παραμυθιών αλλά κι εκείνη την ατράνταχτη, αλάνθαστη, δυνατότητα που προσφέρει αιώνες τώρα στην Ιστορία η λογοτεχνία. Να μπορεί να μπει και να ανασαίνει, να ζει και να γεννάται αενάως μέσα από τους ήρωες σε κάθε αληθινή δυνατή μυθιστορία.
ΑΝΑΤΡΕΧΟΝΤΑΣ στην ιστορία η Βούλα Μάστορη την παρακολουθεί πολιτικά, ιστορικά, κοινωνιολογικά, γεωπολιτικά...

Εξάλλου ο Μάρκες έτσι δεν έχει πει; Την ιστορία του και την ιστορία της οικογένειάς του γράφει και ξαναγράφει με χίλιους τρόπους ο γεννημένος συγγραφέας.

Την ιστορία που γίνεται άλλη αναλόγως του χρόνου, της οπτικής, του εαυτού μας που μέσα στον χρόνο γίνεται άλλος και άλλος και άλλος, για να μπορέσει να παραμείνει ο ίδιος τελικά.
(...)
Στην ιστορία της η σκυταλοδρομική αφήγηση παρότι τρέχει από άνδρα σε άνδρα -και ξεκινά από έναν άνδρα μάλιστα- ίσως επειδή είναι δίδυμος τελικά - διαφορετικό, αφηγείται την ιστορία και την Ιστορία μέσα από μια γυναικεία αλυσίδα: Αντιγόνη, Λυδία, Αγγελική... Γεννημένες σχεδόν όπως κάθε γυναίκα που αξιώνεται το θαύμα της Γέννησης της ζωής, με «τα αόρατα μάτια» που για χρόνια υπήρξαν σαν και κουσούρι...

Μια αλυσίδα γυναικών με το μεταφυσικό χάρισμα να διακρίνουν τα ασαφή όρια ορατών τε και αοράτων, ζωής και θανάτου, πραγματικότητας και ονείρου, νεραϊδογεννημένες και διαισθητικές, ανοιχτές στο άδηλο, στο αθέατο, στο θαυμαστό, στο διαφορετικό, στο άλλο... Με την επίγνωση να βαραίνει -μοίρα θαρρείς- και το ευάλωτο του ιδιαίτερου που πρέπει τελικά να προστατευθεί διότι έχουμε μοιάσει στη ζωή να αγαπάμε όχι ό,τι αξίζει αλλά ό,τι μας μοιάζει.
Κι ο Χρίστος αυτό το πληρώνει. Διαφορετικός και αλλόκοτος, αλλοπαρμένος και μεταφυσικός, χαρισματικός, αξιώνεται το ταξίδι, την περιπέτεια, φεύγει από τη Χίο, ριζώνει απέναντι στα παράλια, προκόβει.

Παρασύρεται μέσα στη δίνη της Ιστορίας αλλά ποτέ του δεν χάνει την επαφή με τη χαρισματική δίδυμή του, και ζώντας μονίμως ένα όνειρο μέσα στο όνειρο, καθοδηγεί τον γιο του στη Λυδία συντελώντας ώστε εκείνη η μυστηριακή αλυσίδα να ενωθεί, συντελώντας έτσι στην αιώνια επιστροφή.
Ανατρέχοντας την Ιστορία η συγγραφέας από δεκάδες πλευρές, την παρακολουθεί πολιτικά, ιστορικά, κοινωνιολογικά, γεωπολιτικά, την κάνει ζωή ζώσα, δίλημμα, ελπίδα, δοξασία, θρύλο, μεταφυσική, φιλοσοφία, παραμύθι, ταξίδι.

Η Λυδία της μπαινοβγαίνει στα ορατά και στα αόρατα και συνομιλεί με νεκρούς, επιστρέφει το πολύτιμο φορτίο στη πάτρια γη, παραδίδει αλώβητη παράδοση, χάρισμα, μνήμη...Το αποτέλεσμα ένα βιβλίο που είναι Ιστορία, Λογοτεχνία, Παραμύθι Αρχετυπικό, Αλληγορία, τρεις γενιές γυναικών, το «χάρισμα» που σε κάνει διαφορετικό και το κρύβεις λες και είναι κουσούρι, ένας αιώνας Ιστορία και το παρελθόν που ακόμα γράφεται εφόσον μόνο τετελεσμένος χρόνος δεν είναι.

Τι συμβαίνει όταν μία καταξιωμένη συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας, με σαρανταπέντε βιβλία στο ενεργητικό της και τριανταπεντάχρονη παρουσία στα νεοελληνικά γράμματα, εξουδετερώνει τις εσωτερικές αντιστάσεις και τα αντικειμενικά εμπόδια και αποφασίζει να γράψει ένα βιβλίο για ενήλικες;

Η εσωτερική πάλη της Βούλας Μάστορη κράτησε είκοσι ολόκληρα χρόνια. Από το 1977, χρονιά που έχασε τον πατέρα της, έως το 1997, όταν ξεκίνησε τη συγγραφή του βιβλίου «Το παραμύθι των ψυχών».

Το βιβλίο είναι βασισμένο στο ημερολόγιο του πατέρα της, μικρασιατικής καταγωγής. Η συγγραφέας αντιμετώπισε δυσκολία, τόσο να αποκρυπτογραφήσει τον αυστηρά καλλιγραφικό κώδικα γραφής του ημερολογίου, όσο και να ξεπεράσει την έντονη συναισθηματική φόρτιση, που της δημιουργούσε η επαφή με το πατρικό χειρόγραφο.

«Σαν έτοιμη από καιρό, σαν θαρραλέα», καταπιάνεται με την συγγραφή, η οποία, σαν πολύτιμο κέντημα, διήρκεσε επτά χρόνια. Επτά χρόνια ιστορικής έρευνας, κυνηγήματος των ηρώων, οι οποίοι, όπως χαρακτηριστικά έχει αναφέρει η Βούλα Μάστορη, δεν πειθαρχούσαν στην πένα της και παραστράτιζαν από την δομή και την πλοκή που ήθελε να τους εντάξει, αλλά και επιμελημένης γλωσσικής επεξεργασίας. Το αποτέλεσμα της τελευταίας μια γλώσσα άφθαρτη, καθαρή, διανθισμένη με λέξεις της Ανατολής, που συχνά μας αποκαλύπτουν ετυμολογικές συγγένειες με ακούσματα γνώριμα και μας κάνουν να αισθανόμαστε σαν να συναντάμε παλιούς αγαπημένους.

Τα γλωσσικά αυτά μαργαριτάρια βρίσκονται συγκεντρωμένα στο γλωσσάρι που βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου, σε μια συλλογή γεύσεων, παθών, ηθών, στολιδιών και επιτηδευμάτων της κοσμοπολίτικης Ιωνίας.

Το «Το παραμύθι των ψυχών» είναι ένα βιβλίο πυκνογραμμένο, με σφιχτή δομή και μεγάλη ευχέρεια ροής των γεγονότων. Οι περιγραφές του απολαυστικές, γαλαντόμες, με εικαστική επιδεξιότητα. Οι εκφραστικοί του τρόποι παρακάμπτουν δαιδαλώδεις ατραπούς και με απλότητα φθάνουν κατευθείαν στην ψυχή. Την αφυπνίζουν, την γλυκαίνουν, την διδάσκουν, την φωτίζουν.

Η αφήγηση ξεκινά στο Πυργί της Χίου, «το πιο όμορφο στη χώρα της μαστίχας». Εκεί κάποιες γυναίκες είναι ενωμένες με μια μαγική αλυσίδα που ο αρχικός της κρίκος είναι άγνωστος. Οι γυναίκες αυτές, οι «αλλιώτικες», κληρονομούν σαν μπάμπουσκες το «γνώρισμα». Έχουν μάτια αόρατα σε όλο τους το κορμί και βλέπουν τη ματιά απ΄ όπου κι αν έρχεται, μυρίζουν τους ανθρώπους από μακριά –ειδικά τους άντρες-, ερωτεύονται χωρίς κοινωνικές αναστολές, έναν μόνο άντρα στη ζωή τους και μπορούν να επικοινωνούν μαζί του από μακριά με ζωντανά όνειρα. Αν τύχει και ο θάνατος κόψει την αλυσίδα αυτή, σε κάποιο άλλο μέρος γεννιέται μια ξανθή πρωτοκόρη, για να συνεχίσει τη μαγική ακολουθία αυτής της ιδιαίτερης «φύτρας».

Στο Πυργί η αλυσίδα των «αλλιώτικων» παρουσιάζει μια πρωτόγνωρη διαφοροποίηση. Στην ακολουθία της Σάρας, της Μαρούς και της Αντιγόνης, προστίθεται απρόσμενα ο Χρίστος, με του Χριστού το γιώτα, δίδυμος αδερφός της Αντιγόνης.
Ο Χρίστος, μοναδικός αρσενικός που διαθέτει το «γνώρισμα», από μικρός είναι μυημένος στον κόσμο των γυναικών, διατηρώντας έναν άρρηκτο δεσμό με την αδερφή του. Αυτός ο δεσμός δεν χαλαρώνει ούτε όταν αποκτά τρεις αδερφούς, ούτε όταν φεύγει μακριά της, για να βρει την τύχη του. Εγκαθίσταται στη Σμύρνη, όπου ζει μια έντονη πάλη με το χρόνο. Ο χρόνος κυλά πότε αργά και πότε γρήγορα, μέσα από τις ερωτικές ιεροτελεστίες και τις σαρκικές απολαύσεις, την αστική ζωή της πολυπολιτισμικής και κοσμοπολίτικης Ιωνίας των αρχών του περασμένου αιώνα, αλλά και τα αιματηρά γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής. Επίσης, ο χρόνος του Χρίστου ρέει μέσα σε μία έντονη μεταφυσική διέγερση, που δημιουργείται καθώς παράλληλα ζει στον κόσμο που το «γνώρισμα» τον καλεί. Το κάλεσμα αυτό, πότε γλυκό και παρηγορητικό, πότε τραυματικό και αγωνιώδες, τον γεμίζει με απέραντη νοσταλγία, η οποία βρίσκει λύτρωση, όταν μετά από πολλές περιπέτειες, τόσο δικές του, όσο και της οικογένειάς του, αντικρίζει τα λαμπερά και γνώριμα μάτια της Λυδίας, μέλλουσας γυναίκας του γιου του. Η Λυδία ή Γκιουζέλ(όμορφη) είναι και αυτή ονειρόπλαστη, κρίκος της σπάνιας αλυσίδας...

Η μοιραία συνάντηση σφραγίζεται με ένα μαντιλάκι που, όπως οι ψυχές, ταξιδεύει αιώνες τώρα από διήγηση σε διήγηση και από τραγούδι σε τραγούδι, μέχρι να τοποθετηθεί από την πένα της Βούλας Μάστορη στο «Παραμύθι των ψυχών».

Στο «Παραμύθι των ψυχών» ζωντανεύουν τα βλέμματα, τα σύμβολα, τα αγγίγματα, οι μνήμες, οι σιωπές. Είναι βαθύτατα ανθρώπινο και πλούσιο βιβλίο. Στις σελίδες του έρχεται κανείς σε επαφή με πυκνά νοήματα και προβληματισμούς, που εκφράζονται με έναν διεισδυτικό και ήπιο τρόπο.

Νιώθει κανείς ότι ο αρχικός στόχος της συγγραφής του ολοκληρώθηκε. Και αυτός, όπως η συγγραφέας έχει πει, δεν ήταν άλλος από τη συμφιλίωση με το θάνατο και την εξύμνηση του έρωτα.

περιοδικό "A B Gamma", Αλέξης Γκλαβάς. Δεν ξέρω αν η Βούλα Μάστορη «ανακαλύπτει» και διαβάζει το παλιό ημερολόγιο του πατέρα της, το οποίο για χρόνια αρνιόταν να «υποταχθεί» στο βλέμμα και στο κοίταγμά της, όπως προσπαθεί η ίδια να μας πείσει, γράφοντας: «Το 1977, που πέθανε ο πατέρας της, της άφησε το ημερολόγιό του. Όμως, όποτε το άνοιγε, δεν κατάφερνε να το διαβάσει - ίσως γιατί δεν καταλάβαινε το γραφικό χαρακτήρα του πατέρα της ή γιατί δεν μπορούσε να ξεπεράσει το θάνατό του. Το 1997, κι ενώ είχε στο ενεργητικό της 38 ήδη βιβλία για παιδιά και εφήβους, άρχισε να γράφει το πρώτο της βιβλίο για ενήλικες, "Το παραμύθι των ψυχών", με σκοπό να ξορκίσει το φόβο της για το θάνατο. Τότε, εντελώς ανεξήγητα, μπόρεσε να διαβάσει και το ημερολόγιο του πατέρα της και ήταν αυτό που έδωσε τελικά και τη χρονική τοποθέτηση της ιστορίας αυτού του βιβλίου, μια και αποτέλεσε μια βασική πηγή έμπνευσης και πληροφοριών». Εκείνο ξέρω πολύ καλά όμως, ότι καταφέρνει να «ανακατέψει», μέσα στον ρυθμό μιας ολοένα και πιο ενδιαφέρουσας αφήγησης, μύθους αρχετυπικούς, δοξασίες, δεισιδαιμονίες, δραματικές ιστορικές στιγμές και ιστορικές μνήμες, γεγονότα πραγματικά και φανταστικά, δαιμόνια και δαίμονες, καταφέρνοντας να τα υποτάξει σ’ έναν δικό της ρυθμό και χρόνο. Ένα «γνώρισμα» είναι κυρίαρχο στο βιβλίο της Μάστορη. Απ’ αυτά τα «μαγικά» γνωρίσματα της λαϊκής μας μυθολογίας, που μεταβιβάζονται από μάνα σε κόρη, σε μια αέναη αλληλουχία θηλυκών κατιόντων. Τι μπορεί να συμβεί όμως όταν μία από τις δικαιούχους συνοικεί στη μήτρα μ’ ένα αρσενικό; Και τι όταν το «νήμα» κοπεί; Σ’ έναν ιστορικό περίγυρο στον οποίον αναγνωρίζονται στιγμές και περίοδοι της νεοελληνικής, της βαλκανικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας (όπως οι Bαλκανικοί Πόλεμοι, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Διχασμός), εξελίσσεται το μυθιστόρημα της Μάστορη. Η αφήγηση σηματοδοτείται από δύο καταστροφές. Ξεκινά με την αναφορά στην καταστροφή της Xίου και τελειώνει με εκείνη της Σμύρνης. Ανάμεσά τους, ο Χρίστος, το αγόρι που «έκλεψε» λίγο από το «χάρισμα» της αδελφής του περιπλανιέται από τη Xίο -το Πυργί και τη Xώρα- στη Σμύρνη, στο Oδεμήσιο, το Aϊδίνι, το Aξάρι και πάλι στη Xίο, ψάχνοντας αυτή που πήρε το «χάρισμα» απ’ τη χαμένη αδελφή του, για να το επιστρέψει στην οικογένεια. Και μαζί μ’ αυτό, παρακολουθεί την ματωμένη γραμμή της ιστορίας εκείνων των χρόνων.

 (...) Mέχρι πρότινος η Βούλα Μάστορη ήταν η αγαπημένη του γιου μου. Γνωστή συγγραφέας παιδικών βιβλίων, βραβευμένη, δε νομίζω πως λείπει από καμιά παιδική βιβλιοθήκη, εντασσόμενη πλέον στην κατηγορία των κλασικών. Το εντυπωσιακό μυθιστόρημα «Το παραμύθι των ψυχών», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, την εντάσσει αυτόματα στους κλασικούς της Νεοελληνικής Γραμματείας.

Ένα μυθιστόρημα που πέρα από τις προφανείς αρετές του πρωτότυπου ύφους και της γραφής, τα μπρος πίσω στο χρόνο, αποπνέει μια ελληνικότητα αναπόσπαστα δεμένη με το μύθο. Στο φόντο του μύθου η μυροβόλος Χίος, η απέναντι γη της Ιωνίας, ο ευρωπαίος περιηγητής –μοχλός των εξελίξεων- οι δραματικές στιγμές και περίοδοι της νεοελληνικής αλλά και βαλκανικής ιστορίας (όπως οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Διχασμός). Ένα οδοιπορικό των ηρώων του βιβλίου που ξεκινά από τη Χίο -το Πυργί και τη Χώρα-, φτάνει στη Σμύρνη, στο Οδεμήσιο, το Αϊδίνη, το Αξάρι για να καταλήξει σε ένα συγκλονιστικό φινάλε και πάλι στη Χίο.

Η προαιώνια υπαρξιακή αγωνία αλλά και οι τραγικές μορφές των Ελλήνων της Ιωνίας που φεύγουν για τη «μητέρα» -μήτρα της φυλής- πατρίδα, ενώ τα πάντα γύρω τους περνούν από μαχαίρι και φωτιά, η τελική λυτρωτική συμφιλίωση με το θάνατο, περνούν αριστοτεχνικά επεξεργασμένες στο βιβλίο της Βούλας Μάστορη. Η ίδια μοιάζει να αποστασιοποιείται από το όλον δράμα –της Σμύρνης, ας πούμε, που καίγεται- και αφήνει εμάς τους αναγνώστες να δούμε και να θρηνήσουμε τα κουφάρια των κρεμασμένων. (...)

Ήταν κάποτε «μια μακριά αλυσίδα γυναικών, της οποίας κανείς δεν ήξερε πότε είχε ξεκινήσει ο πρώτος κρίκος ή ποια ήταν αυτή που είχε κληρωθεί πρώτη αλλιώτικη. Κι αν τύχαινε ο θάνατος να κόψει τούτη την αλυσίδα, μια καινούρια ξεκινούσε την ίδια στιγμή κάπου αλλού στον κόσμο, πάλι με μια πρωτοκόρη που είχε το γνώρισμα και που αναλάμβανε να γίνει ο μέντορας αυτής της παράξενης φύτρας». Και κάθε τέτοια πρωτοκόρη είχε μάτια αόρατα σ’ όλο της το κορμί κι έβλεπε τη ματιά απ’ όπου κι αν ερχόταν, μύριζε τους ανθρώπους από μακριά –ειδικά τους άντρες–, ερωτευόταν, χωρίς κοινωνικές αναστολές, έναν μόνο άντρα στη ζωή της και μπορούσε να επικοινωνεί μαζί του από μακριά με όνειρα ζωντανά... Ώσπου μια μέρα μαζί με μια τέτοια πρωτοκόρη γεννήθηκε κι ένας δίδυμος αδελφός...